Dok su planovi za eksploataciju litijuma na zapadu Srbije doveli do masovnih protesta, s druge strane rijeke Drine na istoku BiH, mještani i ne slute da se i ispod tla na kom žive takođe može pronaći ruda ključna za proizvodnju baterija za mobilne telefone.

Tako Slavica Obrenović, predsjednica Mjesne zajednice Suvo Polje, kod Bijeljine, kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) kako ne zna da u njenom selu ima litijuma, niti da se o ovom metalu neko raspitivao.

– Malo mještana zna šta je litijum uopšte. A kamo li da ga ima u Suvom Polju. Nemamo mi nekih informacija vezano za to do sad, a niti neke pretenzije da bi to dali na iskop nekome, ako bi nas neko pitao. Opet bi to bio dogovor sa Gradskom upravom i Vladom Republike Srpske – kaže Obrenović.

Ona za RSE priča da u ovoj zajednici od oko 1.500 stanovnika, koji se većinom bave poljoprivredom, malo ljudi ima koji znaju šta je uopšte litijum i za šta se upotrebljava.

Saglasnost za ispitivanje terena u ovom selu tražila je kompanija “Rodon” iz Bijeljine. No, uprava Grada je 25. novembra odbila njihov zahtjev za izvođenje detaljnih geoloških istraživanja litijuma i bora na području grada.

U rješenju koje je Grad Bijeljina dostavila lokalnoj kompaniji se navodi da “nemaju dovoljno informacija niti odgovarajući pravni osnov na osnovu kojeg bi izdali traženu saglasnost”. Ovo rješenje je objavljeno na sajtu Gradske uprave.

Bijeljinska kompanija “Rodon” je osnovana 1. jula prošle godine, koje se bavi “inženjerstvom i s njim povezanim tehničkim savjetovanjem”.

Pored Bijeljine, ova firma, kako su naveli u odgovoru za RSE, je isti zahtjev poslala Ministarstvu energetike i rudarstva Republike Srpske. Još uvijek nisu dobili odgovor.

Protesti u Srbiji potresli region

Litijum je došao u žižu javnosti na Balkanu kada su krajem novembra i početkom decembra građani i ekološka udruženja protestovali u Srbiji zbog potencijalne eksploatacija jadarita, rude koja sadrži litijum i bor. Radi se o lokaciji u okolini Loznice, na zapadu Srbije.

Građani su izrazili zabrinutost da bi planirani rudnik kompanije “Rio Tinto”, koja je zainteresovana za eksploataciju, mogao da zagadi okolinu, zemljište i riječni sliv. Iz te kompanije odbacuju tvrdnje o zagađenju i obećavaju poštivanje najviših ekoloških standarda za svoj projekat.

Ipak, planirani rudnik još nije dobio dozvolu za gradnju, jer se čeka procjena uticaja na životnu sredinu. Predstavnici vlasti su obećali da će lokalno stanovništvo na referendumu odlučiti da li želi rudnik ili ne.

Litijum na istoku BiH

Prema Katastru odobrenih detaljnih geoloških istraživanja, objavljenom na sajtu Ministarstva energetike i rudarstva RS, postoje lokacije na kojima je odobreno traženje litijuma. Ne navodi se koja su preduzeća dobila dozvolu.

Detaljna geohemijska, geofizička i geološka istraživanja su odobrena, između ostalog, u Ugljeviku i Loparama, na sjeveroistoku BiH.

Sredinom prošle godine, Petar Đokić, ministar energetike i rudarstva RS, boravio je u Loparama, kada je rekao da je data koncesija za istraživanje ove rude.

Načelnik Lopara, Rado Savić, za RSE ističe da se o litijumu “dugo priča u tom gradiću, ali da su rađena samo istraživanja”.

– Nekoliko različitih kompanija je radilo, ali do sada nije bilo nekih značajnijih rezultata. Za nas je jako važan glas naroda i glas struke. Sigurno mi nismo za to da se radi bilo šta što bi ugrozilo živote ljudi – kaže Savić.

U Loparama je posljednja istraživanja vršila firma “Ar Core”, koja se nalazi u vlasništvu kompanije “Rudnik litijuma”. Osnovana je krajem 2020. godine u Laktašima kod Banjaluke, na sjeverozapadu BiH.

Direktor firme “Rudnik litijuma“ je slovenački biznismen Andrej Rautner, sa osnivačkim kapitalom od 11,8 miliona maraka (oko 5,9 miliona eura). On je početkom ove godine najavio da će preko preduzeća tražiti koncesije za istraživanje litijuma.

Prema evidenciji Ministarstva, daleko najviše lokacija sa litijumom se nalazi u okolini Zvornika, na obali rijeke Drine na krajnjem istoku BiH.

Radi se o lokacijama Pilica, Grbavci, Kozluk kod Zvornika, na kojima su odobrena istraživanja, osim litijuma, i za bor, natrijum, stroncijum i kalijum. Na lokaciji Kamenica, sem litijuma, moguća su nalazišta rubidijuma, titana i nikla. Ova sela se nalaze tridesetak kilometara od Loznice, gdje se planira izgradnja rudnika litijuma.

Gradonačelnik Zvornika, Zoran Stevanović, za RSE kaže da su svojevremeno od gradske uprave tražene dozvole za istraživanje metala na području grada. Ipak, dodaje, posljednjih godina nije bilo značajnijih aktivnosti na ovom planu.

– Nijedna sredina nije srećna kada se otvara rudnik na njenom terenu i prostoru. Ali, bez kopanja ruda nema ni napretka, tako da, svi bi voljeli da postoje rudnici, i da država lijepo živi, ali neka je to tamo u nečijem drugom dvorištu, neka mene ovdje – kaže Stevanović.

Uprkos što se, kaže, “ne bi lično bunio protiv eventualnog otvaranja rudnika, svakako bi upitao i stanovništvo Zvornika za stav po tom pitanju”.

U Komisiji za koncesije BiH je potvrđeno za RSE da njima nisu upućeni zahtjevi za eksploataciju ovog metala, i da su za sve navode o mogućim nalazištima čuli iz medija. Entitetska ministarstva nadležna za rudarstvo, nisu odgovorila na upit RSE o tome da li na teritoriji BiH postoje zalihe ruda koje sadrže litijum, kao ni to da li su već potpisivani koncesioni ugovori za njegovu moguću eksploataciju.

Nema planskog istraživanja

Na Rudarsko geološko građevinskom fakultetu (RGGF) u Tuzli, kažu da ruda sa litijumom u BiH ima, uglavnom, u sjevernim i centralnim dijelovima zemlje, kao i u predjelima od Sarajeva ka istoku, u okolini Rogatice, Srebrenice i Čajniča.

Kemal Gutić, dekan tuzlanskog RGGF-a, kaže da se ovaj metal pojavljuje i u vodi, ali postoji i čvrsta komponenta koja se može prerađivati. On kaže da se litijum u BiH istražuje, ali ne planski.

– Kada je u pitanju BiH, postoji interes, ali nije metodološki, sa aspekta naučne i stručne strane, istražen taj fenomen. Krenuli su neki stakeholderi, samostalni istraživači, koji dolaze kao izvidnice iz nekih država, da se raspituju – rekao je Gutić.

On ocjenjuje da istraživanje litijuma podrazumijeva puno priprema, elaborata, studija ekonomske opravdanosti, kao i saglasnost ekološke zajednice. Prema njegovim riječima, cijeli proizvodni proces treba biti ekonomski opravdan.

Gutića su, kako navodi za RSE, kontaktirali mnogi biznismeni zainteresovani za eksploataciju litijuma, ali su se brzo povukli, kada su shvatili da nije u pitanju ugalj, nego ruda koja je mnogo složenija za eksploataciju.

Podsjeća da se u BiH, po pitanju rudarstva, još uvijek oslanja na geološka istraživanja koja su radili austro-ugarski i francuski geolozi prije više od sto godina, kao i ispitivanja koja je radila bivša Jugoslavija na tom polju.

Dodatni problem u istraživanju i eksploataciji ruda predstavlja što BiH nema jedinstvenu bazu podataka o njima. Iako postoji literatura, zbornici radova, naučni radovi o rudarstvu i rudnim zalihama u BiH, Gutić kaže da, prema njegovim saznanjima, ne postoji takva evidencija.

Istovremeno, u banjalučkom Centru za životnu sredinu (CZZS) kažu za istraživanja lokaliteta nije potrebna procjena uticaja na životnu sredinu prema domaćoj legislativi.

– Radi se o potencijalnoj izgradnji pristupnih puteva, o bušotinama, o narušavanju podzemnih voda, krčenju šuma, svemu onome što ozbiljno narušava životnu sredinu. Mi nemamo procjenu koliko, na koji način, i kakve će biti mjere za zaštitu životne sredine tokom samog istraživanja – kaže Majda Ibraković, koordinatorica programa energije i klimatske promjene u CZZS.

Upozorava da građani i lokalne zajednice većinom nisu u potpunosti informisani o istraživanjima litijuma, a često o tim pitanjima odlučuje interes viših instanci, iako lokalne zajednice u ovim situacijama najčešće ispaštaju.

Kolike su svjetske zalihe litijuma?

Prema podacima Američkog geološkog zavoda iz januara 2021. godine, oko 71 odsto iskopanog litijuma završi u baterijama, a taj procenat je u velikom porastu prethodnih godina.

Najviše ruda koje sadrže ovaj metal se kopa u Australiji, Argentini, Čileu i Kini, a rude bogate litijumom su pronađene, između ostalog, u Srbiji, Austriji, Češkoj, Njemačkoj i Španiji.

Najveće svjetske zalihe litijuma su u Boliviji, 21 milion tona. Argentina ima 19,3 miliona tona rezervi, Čile 9,6, a Australija 6,4 miliona tona. Srbija, prema procjenama američkog zavoda, leži na 1,2 milliona tona ovog metala.